Από την εποχή του Πλάτωνος που πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο, μέχρι σήμερα, στην λέξη φιλοσοφία δόθηκαν πολλοί και διάφοροι ορισμοί. Κάθε ένας από αυτούς, ταιριάζει στην συνολική κοσμοθεωρία εκείνου που τον καταθέτει. Ο καταθέτης αυτός ονομάσθηκε από τον Ηρόδοτο Φιλόσοφος και είναι ο κάθε άνθρωπος που ερευνά την φύση των όντων.
Επειδή όμως φιλοσοφική έρευνα νοείται επίσης η «ζήτησις προς εύρεσιν της αληθείας αναφορικώς προς τα επιστητά ή και προς τα κατά θεωρίαν μόνον ληπτά, υποθετά» (Μέγα Λεξικό Όλης της Ελληνικής Γλώσσης, Δ. Δημητράκου), αντιλαμβανόμεθα πως ο ορισμός του Ηροδότου θα πρέπει να επεκταθεί.
Έννοιες καθώς και θεωρητικές υποθέσεις που μας απασχολούν (η θα έπρεπε να μας απασχολούν) ενώ δεν διαθέτουν υλική υπόσταση, εντάσσονται στα αντικείμενα της έρευνας αυτής, τουτέστιν της φιλοσοφίας.
Το προϊόν της έρευνας η οποία γίνεται επιστημονικά, με μεθοδικό τρόπο και τάξη, επιδιώκει να συναθροίσει όλη την ανθρώπινη γνώση σε ενιαίο και με λογική αλληλουχία σύνολο, που θα χρησιμεύσει στην κατανόηση της αλήθειας.
Η φιλοσοφία λοιπόν είναι μια επιστήμη και ο φιλόσοφος δεν είναι κάποιο εξαιρετικό και σπάνιο είδος υπερανθρώπου ή ένα ιερό και απλησίαστο για τους υπόλοιπους όν, αλλά ένας καθημερινός, όμοιος μας χαρακτήρας. Οποιοσδήποτε από τα επτά δισεκατομμύρια των κατοίκων του πλανήτη, που θα θελήσει συστηματικά να ασχοληθεί και να ερευνήσει.
Μπορεί εύκολα λοιπόν να γίνει κατανοητό, γιατί οι ορισμοί περί φιλοσοφίας διαφέρουν, όντας έως και διαμετρικά αντίθετοι ενίοτε. Είμαστε όλοι ίδιοι και ταυτόχρονα, εντελώς διαφορετικοί. Προερχόμαστε από την ίδια γενετική σφραγίδα, αλλά κανείς δεν έχει 100% όμοιο DNAμε κάποιον άλλο. Ένας έκαστος εξ ημών επομένως, απόλυτα μοναδικός. Επιπλέον, ο όγκος της υπαρκτής γνώσης είναι πελώριος, ενώ εκείνος που απομένει να αποκαλυφθεί ασύλληπτος. Και αυξάνει από λεπτό σε λεπτό.
Για όλα τα παραπάνω, η λογική ιεράρχηση του μεν, διαφέρει εκείνης του δε και φυσικά, ουδείς είναι σε θέση να κατέχει όλη (έστω την παρούσα) κατακτημένη από την ανθρωπότητα γνώση, ώστε να την συμπεριλάβει στα συμπεράσματα του.
Υποθέτω βάσιμα, πως ανάλογο σκεπτικό ανάγκασε τον Πλάτωνα να δεχτεί πως φιλοσοφία είναι η ζήτηση της αλήθειας και όχι η κατοχή της, διότι κατ’ αυτόν ‘’η σοφία είναι χαρακτηριστικό των θεών’’. Οφείλουμε επομένως εμείς να κατανοήσουμε την μεγάλη ποικιλία των ορισμών για το τι είναι φιλοσοφία αλλά όχι και τις διαμάχες περί των ερμηνειών και απαντήσεων αυτής, στα ερωτήματα που την απασχολούν.
Φιλοσοφία, λέγει ο Γερμανός ιατροφιλόσοφος Καρλ Γιάσπερς, σημαίνει το να βρίσκεσαι καθ’ οδόν. Κάθε απάντηση σε ένα ερώτημα, κρύβει στο βάθος ένα άλλο. Περισσότερο πολύπλοκο και αδυσώπητο.
Βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και λογική αυτή την διατύπωση, γιατί ηθελημένα ή αθέλητα εισάγει τον παράγοντα χρόνο που πρέπει να τον συνυπολογίζουμε. Ειδικότερα αν αναλογισθούμε πως το εγγύς και απώτερο μέλλον, κρύβει άφθονη ‘’πληροφορία’’ που όταν θα την εισπράττουμε, θα μας αναγκάζει να αναθεωρούμε τις απόψεις μας. Όχι μια, αλλά πολύ περισσότερες φορές, στη ροή του χρόνου και της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Αυτό μου φέρνει στο νου αυτό που αποκαλώ ‘’φαινόμενο του ευμετάβλητου Ανακριτή’’. Εκείνου δηλαδή του οποίου τα συμπεράσματα περί ενοχής ή αθωότητας, αλλάζουν συνεχώς στην πορεία της ανακριτικής διαδικασίας, εξαιτίας της διαρκούς προσθήκης νέων στοιχείων.
Με τα παραπάνω ελάχιστα λοιπόν, αδυνατώ να αντιληφθώ το νόημα φιλοσοφικών δογματισμών οι οποίοι, μέσα από την προηγηθείσα προσέγγιση, δεν διαθέτουν χώρο για να σταθούν. Εν προκειμένω το απόλυτο και αδιαπραγμάτευτο, υποδηλώνουν μάλλον ανεπάρκεια και μυωπία, παρά την διαύγεια ενός αστραφτερού πνεύματος που θα έπρεπε να προσελκύσει την προσοχή μας. Αυτός είναι και ένας σοβαρός λόγος που με κάνει πολύ συχνά επιφυλακτικό απέναντι σε ‘’αυθεντίες’’ αλλά αυτό ας μείνει στην άκρη για την ώρα.
Θα συνεχίσουμε όμως σε νεώτερες αναρτήσεις, προσπαθώντας να δούμε αν η επιστήμη και η γνώση που μας προσπόρισε από την εποχή του Πλάτωνα και μετά, μας έδωσε δυνατότητες να προσεγγίσουμε περισσότερο κάποια ερωτήματα, ή, για το θέσουμε όπως ο Καρλ Γιάσπερς, να διανύσουμε κάποια χιλιόμετρα ακόμα, στον δρόμο που υπάρχει μπροστά μας και χάνεται στον ορίζοντα.
Δεν θα πρέπει όμως να κλείσουμε την εισαγωγική αυτή προσέγγιση, χωρίς να αναφερθεί πως η έρευνα της φιλοσοφίας, όπως γίνεται δεκτό από την πλειοψηφία των φιλοσόφων, δεν αφορά μόνο τη γνώση αλλά τις αρχές της, το ανθρώπινο πνεύμα, την ουσία των όντων και των φαινομένων. Αυτό την κάνει να διαφέρει ουσιωδώς από την αναγωγική πρακτική της επιστήμης, που επιδιώκει την κατανόηση των επιμέρους στοιχείων των φαινομένων ή αντικειμένων, για να συνάγει περαιτέρω συμπεράσματα.
Σε αντίθεση με την επιστήμη, η φιλοσοφία δεν κάνει πειράματα και στην προσπάθεια της να δώσει απαντήσεις, αντιμετωπίζει καθολικά τα ερωτήματα, με τρόπο στοχαστικό, που έχει πάντα σαν σημείο αναφοράς τον άνθρωπο.
Ο αποδεικτικός τρόπος λειτουργίας της επιστήμης την οδηγεί συχνά, αν όχι πάντα, στην άρνηση της όποιας αμφισβήτησης. Η φιλοσοφία, δεν θεωρεί καμιά γνώση αλήθεια ακαταμάχητη.
Η διαφορά αυτή μπορεί να ερμηνεύει την υποβόσκουσα μεταξύ τους αντιπάθεια. Που γίνεται περισσότερο κατανοητή, αν στον ορισμό της φιλοσοφίας συμπεριλάβουμε την μεταφυσική διάσταση, την οποία ο Γάλλος Αύγουστος Κόντ (γνωστός σαν ιδρυτής της κοινωνιολογίας και του θετικισμού), όρισε ως συνιστώσα που ξεκινά και πλάθεται από υποθετικές γενικές θεωρίες.
Αυτό βέβαια δεν είναι πρόβλημα για την επιστήμη, όσο η μεταφυσική αρκείται στην οντολογία, την αιτιότητα και την πιθανότητα (τα πράγματα που υπάρχουν, οι ιδιότητες και οι μεταξύ τους σχέσεις, ο χώρος και ο χρόνος, ο σκοπός, τα ενδεχόμενα κλπ.). Ένας τέτοιος αυτοπεριορισμός της μεταφυσικής εξάλλου, ομοιάζει με την καθημερινή πρακτική της επιστήμης, όταν περιγράφει θεωρίες τις οποίες προσπαθεί να αποδείξει.
Η ρήξη, αρχίζει όταν πλάθει κανείς θεωρίες, όπου ο όρος ‘’μεταφυσική’’, αφορά θέματα που θεωρούνται πέρα από τον φυσικό κόσμο. Σε αυτά θα βρούμε πνεύματα, δαίμονες, αγγέλους, αποκαλυπτικό λόγο και πίστη, διάφορες δυνάμεις μακράν των ιδικών μας, φαντάσματα, υπερπέραν, ζωή μετά τον θάνατο, αποκρυφισμό, τηλεπάθεια και άλλα πολλά.
Η διάσταση επί της ουσίας, βρίσκεται στην άρνηση της επιστήμης να δεχτεί ότι όλα αυτά εντάσσονται στο αντικείμενο της ή ακόμα καλλίτερα, στην κατηγορηματική απόρριψη κάθε είδους σχέσης και συνδιαλλαγής, με θέματα που θεωρεί ανύπαρκτα.
Από την άλλη πλευρά η ‘’μεταφυσική’’, προσπαθεί να επενδύσει με λογικά ή λογικοφανή επιχειρήματα τις θεωρίες της, αντλώντας όπως είναι φυσικό από την πραγματική δεξαμενή της υπαρκτής γνώσης, στην οποία προσθέτει συχνά την συνομοσιολογία και την αμφισβήτηση, διάφορες αξιόπιστες ή ‘’αξιόπιστες’’ μαρτυρίες και αρκετή φαντασία. Πολλές φορές πάντως τα όρια γίνονται δυσδιάκριτα, ειδικότερα σε τομείς όπως αυτοί που αποκαλούνται επιστημονική φαντασία και αφορούν θεωρητικές εκτιμήσεις και προεκτάσεις, για όσα ‘’θα συμβούν’’ στο μέλλον ή ‘’συνέβησαν’’ στο παρελθόν. Οι εκτιμήσεις αυτές, έχουν ως αφετηρία το επιστημονικό παρόν και οδηγούν σε εύλογα κατά τους μεν, αυθαίρετα και αντιεπιστημονικά κατά τους δε συμπεράσματα.
Όμως, όπως φαίνεται, αργά ίσως αλλά σταθερά, τα πράγματα αλλάζουν.
Θέματα taboo που κάποτε ένας επιστήμων απέφευγε σχεδόν πανικόβλητος, γίνονται σήμερα όλο και περισσότερο παραδεκτά από σημαντική μερίδα της επιστημονικής κοινότητας και διακεκριμένοι και σοβαρότατοι επιστήμονες, ασχολούνται με αυτά χωρίς τον κίνδυνο να χάσουν την εργασία τους, ή ακόμα και να τεθούν στο περιθώριο.
Θα συνεχίσουμε όμως παρουσιάζοντας παραδείγματα και αναζητώντας απαντήσεις. Ιδού μερικά μόνον από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν μελλοντικά:
1. Δικαιούται η επιστήμη να αρνείται κάθε αμφισβήτηση;
2. Θέτει η μεταφυσική ‘’ανύπαρκτα θέματα’’;
3. Υπάρχει συνέχεια μετά τον θάνατο;
4. Υπάρχει ανώτερη δύναμη;
5. Είναι δυνατά τα ταξίδια στο χρόνο; Αν ναι, με τι συνέπειες;
6. Υπάρχει ζωή εκτός γης; Αν ναι, σε τι επίπεδο μπορεί να έχει φτάσει;
7. Τα μάθαμε όλα για το DNA ή μας κρύβει συνταρακτικά μυστικά;
8. Υπήρξαν άγνωστοι και προοδευμένοι πολιτισμοί πριν από εμάς;
9. Τι μας αναγκάζει η εξέλιξη να συμπεράνουμε;
10. Ομιλεί η φιλοσοφία ‘’επιστημονικά’’;
11. Τι σημαίνει αυτοοργάνωση της ύλης και που οδηγεί αυτή η σκέψη;