Τα πολλά πρόσωπα μιας αιματουρίας
Με την λέξη αιματουρία εννοούμε την παρουσία ερυθρών αιμοσφαιρίων στα ούρα ενός ανθρώπου. Οι ποσότητες των ερυθρών αυτών μπορεί να είναι περισσότερες ή λιγότερες και για αυτό μια αιματουρία μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο στο μικροσκόπιο ή να φαίνεται και με το γυμνό μάτι.
Όπως είναι γνωστό, τα ούρα όταν είναι φυσιολογικά έχουν ωχροκίτρινη χροιά και είναι διαυγή. Αλλαγή χροιάς ή διαύγειας σημαίνει την παρουσία κάποιων παθολογικών στοιχείων όπως το αίμα, τα πυοσφαίρια ή το λεύκωμα. Η αλλαγή αυτή στην αναμενόμενη σύσταση και ποιότητα των ούρων (εν προκειμένω η αιματουρία) μπορεί να είναι μια παθολογική εκδήλωση αλλά όχι μιας και μόνο, εντελώς συγκεκριμένης πάθησης.
Με άλλα λόγια η αιματουρία είναι ένα σύμπτωμα υποκείμενης νόσου αλλά σαφώς μπορεί να προέρχεται από διάφορες παθολογικές αιτίες. Για να γίνει ακόμα πιο σαφές και κατανοητό μπορούμε να πούμε ότι όπως δέκα διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν πυρετό και αυτός να οφείλεται σε δέκα διαφορετικές αιτίες, έτσι και σε μια αιματουρία οι αιτίες ανά περίπτωση μπορεί να είναι διαφορετικές.
Στην περίπτωση που μια αιματουρία είναι μακροσκοπική (ο ασθενής δηλαδή την βλέπει με τα μάτια του και δεν το μαθαίνει από την μικροσκοπική εξέταση των ούρων) αρκετά συχνά φοβάται υπερβολικά και υπερεκτιμά το πρόβλημα νομίζοντας πως χάνει πολύ αίμα. Αυτό δεν είναι αληθινό γιατί πολύ σπάνια θα υπάρξουν περιπτώσεις με αιματουρία τόσο μεγάλη που θα απαιτήσει μετάγγιση. Στην ουσία δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουμε στον οργανισμό μας αρκετά κιλά αίμα, ενώ η ποσότητα που χάνουμε σε μια αιματουρία είναι συνήθως πολύ μικρή αλλά αρκετή για να δώσει στα ούρα το κόκκινο χρώμα που θα μας ανησυχήσει.
Το γεγονός όμως πως μια αιματουρία δεν είναι ικανή να μας δημιουργήσει πρόβλημα σοβαρής αναιμίας, με κανένα τρόπο δεν σημαίνει ότι μπορούμε να την αγνοήσουμε διότι πρόκειται για σύμπτωμα που δείχνει καθαρά πως κάποια παθολογική αιτία το προκάλεσε. Την αιτία αυτή πρέπει να την ανακαλύψουμε και να την εκτιμήσουμε ως προς το βαθμό της σοβαρότητας της. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να εφησυχάσουμε ή σε αντίθετη περίπτωση, να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα.
Οι αιτίες μιας αιματουρίας
Τα αίτια που είναι υπεύθυνα για εμφάνιση αιματουρίας μπορούμε κατ’ αρχή να τα διακρίνουμε σε εκείνα που βρίσκονται έξω από το ουροποιητικό μας σύστημα, καθώς και εκείνα που βρίσκονται μέσα σε αυτό.
Διάφορες παθήσεις, χωρίς να εντοπίζονται στο ουροποιητικό (πχ αιμορραγικές διαθέσεις, δρεπανοκυτταρική αναιμία, ενδοκαρδίτιδα, σακχαρώδης διαβήτης) μπορεί να εκδηλώσουν και αιματουρία. Φάρμακα επίσης (για παράδειγμα τα αντιπηκτικά) μπορεί να την προκαλέσουν. Φυσικά, σε περιπτώσεις μιας τέτοιας πάθησης ή σε περίπτωση λήψης αντιπηκτικών, η αιματουρία δεν είναι υποχρεωτικό να προκύπτει εξαιτίας τους. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας πάθησης του ουροποιητικού που συνυπάρχει. Έτσι ο γιατρός δεν πρέπει να σπεύσει σε εύκολα συμπεράσματα αλλά να ερευνήσει προσεκτικά πριν αποφανθεί για την πραγματική αιτία.
Τα αίτια μιας αιματουρίας που προέρχεται από το ουροποιητικό, ουσιαστικά περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία που εμπεριέχει σχεδόν όλες τις ουρολογικές ή νεφρολογικές ασθένειες. Από όλες αυτές είναι φυσικό να ασχοληθούμε περισσότερο και εξ αρχής, με το ενδεχόμενο της ύπαρξης κάποιας κακοήθειας. Η ιατρική διαγνωστική σκέψη πρέπει να αρχίζει πάντα από εκεί, ειδικότερα αν πρόκειται για ασθενείς κάποιας ηλικίας. Όταν κάτι τέτοιο –κατά προτεραιότητα- θα έχει αποκλεισθεί, θα αναζητηθούν όλα τα άλλα.
Τρόποι Διαφορικής Διάγνωσης
Κάθε περιστατικό αιματουρίας παρουσιάζει χαρακτηριστικά που σε αρκετές περιπτώσεις θα διευκολύνουν πολύ την διάγνωση. Για παράδειγμα, έχει σημασία να δούμε αν η αιματουρία είναι στην αρχή ή το τέλος της ούρησης ή αν όλη η ούρηση έχει αίμα. Άλλα στοιχεία που θα αξιολογηθούν είναι ή ύπαρξη πόνου ή η ανώδυνη εμφάνιση του αίματος, η παρουσία του μετά από κόπωση ή όχι, το μέγεθος της (μικρή, ή μεγάλη) καθώς και η εμφάνιση μόνο στο μικροσκόπιο ή μακροσκοπικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά θα αναζητηθούν από το γιατρό και θα αξιολογηθούν, ουσιαστικά σε μια προσπάθεια ιεράρχησης πιθανοτήτων όπου κάποια αίτια θα καταστούν λιγότερο πιθανά και κάποια άλλα περισσότερο.
Με τον τρόπο αυτό (δηλαδή την διαδικασία που λέμε διαφορική διαγνωστική σκέψη) ο ειδικός θα έχει μια εκτίμηση που θα βοηθήσει στην χάραξη μιας γραμμής συγκεκριμένου περεταίρω ελέγχου, χωρίς περιττές εξετάσεις και άσκοπη ταλαιπωρία του ασθενούς.
Προκειμένου να συλλέξουμε στοιχεία χωρίς να κάνουμε εξετάσεις έχουμε διάφορους τρόπους. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε την μέθοδο των τριών ποτηριών όπου ζητάμε από τον ασθενή να ουρήσει διαδοχικά και στα τρία ποτήρια. Αν το αίμα είναι μόνο στο πρώτο ποτήρι, η αιματουρία χαρακτηρίζεται αρχική και το αίμα μάλλον είναι από την ουρήθρα. Αν το αίμα υπάρξει μόνο στο τελευταίο ποτήρι τότε η προέλευση του είναι από την κύστη ενώ η ύπαρξη αίματος σε όλα τα ποτήρια υποδηλώνει την προέλευση του από τα νεφρά.
Αξιολογήσιμα στοιχεία είναι επίσης και άλλα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε. Η ανώδυνη αιματουρία για παράδειγμα στρέφει την προσοχή μας σε ένα νεόπλασμα. Η επώδυνη σε μια πέτρα στα νεφρά, τον ουρητήρα ή την κύστη. Τα πήγματα αίματος από μια μεγάλη αιμορραγία που έχουν σχήμα μακαρονιού προέρχονται μάλλον από τα νεφρά και σχηματίστηκαν μέσα στον ουρητήρα κάνοντας εκμαγείο του αυλού του. Αντιθέτως, αίμα μεγάλης αιμορραγίας από την κύστη θα το δούμε να κάνει πήγματα ‘’σαν κομμάτια από συκώτι’’ όπως συνηθίζουν να λένε οι ασθενείς που το βλέπουν.
Τα όσα περιγράψαμε ως εδώ για την διαφορική διαγνωστική σκέψη δεν είναι απόλυτα και καθοριστικά αλλά έχουν σχετικό χαρακτήρα και δίνουν την γενική κατεύθυνση. Για να γίνει αντιληπτό αυτό αξίζει να πούμε πως αν μια αιμορραγία από ένα κακοήθη όγκο είναι μεγάλη και μέσα στο ουροποιητικό σύστημα σχηματιστούν πήγματα, αυτά μπορεί να φράξουν τον αυλό, να προκαλέσουν κολικό πόνο και να νομίσουμε ότι πρόκειται για πέτρα. Καμιά φορά μπορεί να έχουμε πάρα πολύ αίμα και πήγματα που θα αποφράξουν και θα κάνουν επίσχεση (σταμάτημα) των ούρων. Επίσης στην μέθοδο με τα τρία ποτήρια μπορεί μια μεγάλη αιμορραγία που ξεκινά από την κύστη ή τον προστάτη να παρουσιαστεί σαν ολική (και τα τρία ποτήρια) δίνοντας την εντύπωση ότι προέρχεται από τα νεφρά.
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η αξιολόγηση των χαρακτηριστικών μιας αιματουρίας είναι δουλειά του ειδικού και μπορεί να δώσει πληροφορίες αλλά όχι την τελική διάγνωση η οποία για να τεθεί, θα χρειαστεί πλέον διεξοδικό έλεγχο.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι αιματουρία (μικρή ή μεγάλη) μπορεί να προκύψει και από κάποιο τραυματισμό. Εδώ το ιστορικό του ασθενούς βοηθάει πολύ γιατί αν έχει προηγηθεί πτώση, χτύπημα, τροχαίο ατύχημα ή όποια άλλη αιτία κάκωσης στη νεφρική κυρίως χώρα, η διάγνωση διευκολύνεται πολύ. Σε γενικές γραμμές καλό είναι να θυμόμαστε ότι αν μια αιματουρία είναι μεγάλη και υπάρχουν πήγματα αίματος, η σκέψη μας πρέπει να κατευθυνθεί σε σοβαρές παθήσεις όπως ο καρκίνος του νεφρού, τα διάφορα αιμαγγειώματα, οι πολυκυστικοί νεφροί, ο καρκίνος της κύστης και τα θηλώματα καθώς και (σπανιότερα) ο καρκίνος στον προστάτη. Η απλή υπερτροφία του προστατικού αδένα χωρίς κακοήθεια, μπορεί επίσης να εκδηλώσει μεγάλη αιματουρία. Υπάρχουν επίσης και ακόμα σπανιότερες αιτίες (πχ οι κιρσοί του νεφρού ή η νόσος Bourneville).
Παρά το ότι όπως είπαμε, στις αιματουρίες συνήθως δεν υπάρχει ιδιαίτερο πρόβλημα από την απώλεια αίματος, είναι δυνατό σε κάποιες από τις παραπάνω περιπτώσεις να χρειαστεί εσπευσμένα ένα χειρουργείο. Δεν είναι πάντως κάτι συχνό.
Δείτε και: Αίμα χωρίς …αιματουρία και ”αιματουρίες” …χωρίς αίμα