Πρώτα – πρώτα να καταστεί σαφές ότι οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις που προκαλούνται μετά από κατανάλωση κάποιας τροφής, διακρίνονται σε δύο κύριες ομάδες. Εκείνη που ονομάζεται
τροφική δυσανεξία
και εκείνη που εκπροσωπεί την πραγματική
τροφική αλλεργία.
η διαφορά μεταξύ τους, όπως θα δείτε παρακάτω, μπορεί να είναι όση η διαφορά της ζωής από το θάνατο
Οι ενοχλήσεις μιας τροφικής δυσανεξίας μπορεί να προκύπτουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τροφίμου (δηλαδή ουσίες που περιέχονται στην τροφή και έχουν φαρμακολογική δράση όπως είναι η ισταμίνη, η καφεΐνη, η τυραμίνη, ή και τοξικές ουσίες που μπορεί να υπάρχουν στο τρόφιμο).
Η δυσανεξία, είναι ευκαιριακή αλλά δεν είναι αμελητέα, ειδικότερα αν ένα κακώς συντηρημένο ή αλλοιωμένο τρόφιμο θα καταναλωθεί από πολλούς, μεταξύ των οποίων και παιδιά. Εν τούτοις στην δυσανεξία περισσότερο μας ενδιαφέρουν οι ενοχλήσεις που προκύπτουν εξ αιτίας κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ατόμου που καταναλώνει την τροφή. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η ύπαρξη μεταβολικού νοσήματος, παγκρεατικής ή ηπατικής ανεπάρκειας, ανεπάρκεια ενζύμων όπως αυτή της λακτάσης με αποτέλεσμα τη δυσανεξία στα γαλακτοκομικά, κλπ..
Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα τρόφιμα όμως είναι αντιδράσεις υπερευαισθησίας του οργανισμού και προκαλούνται με ανοσολογικούς μηχανισμούς.
Πραγματική τροφική αλλεργία παρουσιάζει το 2,5% των ενηλίκων και το 6-8% των παιδιών, ηλικίας μικρότερης των 6 ετών. Οι υπόλοιποι παρουσιάζουν τροφική δυσανεξία, αντίδραση στην οποία, όπως αναφέραμε, δεν εμπλέκονται ανοσολογικοί μηχανισμοί.
Εν τούτοις 25% των ενηλίκων μη γνωρίζοντας την διαφορά, θα διαβεβαιώσουν ότι έχουν αλλεργία σε ένα ή περισσότερα τρόφιμα.
Ποια τρόφιμα μπορούν να προκαλέσουν αλλεργία;
Οποιοδήποτε τρόφιμο μπορεί δυνητικά να προκαλέσει ευαισθητοποίηση και να κινητοποιήσει τους ανοσολογικούς μηχανισμούς προκαλώντας αλλεργία όμως τα τρόφιμα που συνήθως προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις είναι : το αυγό, το γάλα, τα σιτηρά, η σόγια, οι ξηροί καρποί, τα ψάρια, τα θαλασσινά και μερικά φρούτα.
Το 90% των αλλεργικών αντιδράσεων προκαλούνται από τις παραπάνω ομάδες τροφίμων.
Πολλά τρόφιμα που είναι παρόμοια στη χημική σύνθεση μπορεί να παρουσιάζουν διασταυρωμένη ευαισθησία μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς που έχουν τροφική αλλεργία σε κάποιο τρόφιμο θα πρέπει να αποφεύγουν και τα υπόλοιπα ανάλογα τρόφιμα.
Παράδειγμα διασταυρωμένης ευαισθησίας είναι αυτό μεταξύ του γάλατος της αγελάδας και του γάλατος της κατσίκας, αυτό μεταξύ των διαφόρων ειδών θαλασσινών και άλλα.
Σημειώνουμε επίσης ότι ανάλογα με την ηλικία του ασθενούς διαφέρει και το είδος της τροφής που μπορεί να προκαλέσει τροφική αλλεργία. Το γάλα για παράδειγμα και το αυγό αποτελούν σημαντικά αλλεργιογόνα για τα παιδιά, σπάνια όμως ενοχοποιούνται για τροφική αλλεργία επί των ενηλίκων.
Η αλλεργική αντίδραση σε κάποιο άτομο μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και με ίχνη της υπεύθυνης τροφής και δεν απαιτεί για να συμβεί, την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων.
Τα συμπτώματα που εκδηλώνονται, μπορεί να διαφέρουν. Όχι μόνο από άτομο σε άτομο όσο και ακόμα και στον ίδιο ασθενή από τη μια στην επόμενη φορά.
Φαίνεται πως, εκτός από την υπεύθυνη τροφή, το αλκοόλ ή ασπιρίνης και η κούραση μπορεί να παίξουν ρόλο.
Εκδηλώσεις και συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας
Βρέφη και παιδιά:
- άμεσα συμπτώματα μετά την κατανάλωση της τροφής (εμετός, κνίδωση, βρογχόσπασμος και εκδηλώσεις αναφυλαξίας από διάφορα οργανικά συστήματα),
- μετά από πολλές ώρες (γαστρεντερικές διαταραχές, δερματίτιδα, αίμα στα κόπρανα κολικοί πόνοι).
Οι ενήλικες:
- Άμεσα με την επαφή: στοματική αλλεργία (κνησμό στο στόμα, χείλη, γλώσσα και τοπικό οίδημα)
- εκδηλώσεις από διάφορα συστήματα (οξεία κνίδωση και αγγειοοίδημα, βρογχόσπασμο, κοιλιακό πόνο, έμετο εμετό, διάρροια ή ακόμα συστηματική αλλεργική αντίδραση και shock).
Οι αλλεργικές αντιδράσεις μπορεί να είναι επικίνδυνες για τη ζωή του ασθενούς. Όταν υφίσταται πιθανότητα βρώσης μιας ύποπτης τροφής (κάτι που ο αλλεργικός δεν μπορεί πάντα να αποφύγει στα σύνθετα φαγητά, ειδικότερα αν έφαγε εκτός ή ) θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στο νοσοκομείο.
Επειδή υπάρχει και η πιθανότητα επανεμφάνισης των συμπτωμάτων κάποιες ώρες μετά την αντιμετώπιση της αλλεργικής αντίδρασης (το λέμε αντίδραση δυο φάσεων), ο ασθενής που έχει κάνει σοβαρό επεισόδιο πρέπει να νοσηλεύεται και να παρακολουθείται για ένα 24ωρο.
Η διάγνωση της τροφικής αλλεργίας ξεκινάει από τον οικογενειακό γιατρό και καταλήγει στον ειδικό αλλεργιολόγο.
Προσοχή: Προληπτικός έλεγχος με δερματικά tests ή και εξετάσεις αίματος (ειδικές ΙgE για συγκεκριμένα τρόφιμα), δεν έχει καμία απολύτως αξία και είναι σπατάλη χρημάτων.
Τις περισσότερες φορές η διάγνωση τίθεται εύκολα και δεν χρειάζεται να γίνει δοκιμασία τροφικής πρόκλησης. Αυτή επιφυλάσσεται για εκείνες τις περιπτώσεις που η αντίδραση και τα συμπτώματα αργούν να εμφανιστούν.
Κάτι ανάλογο (δοκιμασία πρόκλησης), θα κάνουμε όταν θέλουμε να προσθέσουμε στο διαιτολόγιο ένα τρόφιμο, στο οποίο ο ασθενής είχε αλλεργία στο παρελθόν αλλά ίσως να έχει ξεπεράσει την ευαισθησία. (πχ. παιδιά που είχαν αλλεργία στο γάλα, ή το αυγό αλλά μεγαλώνοντας ίσως την ξεπέρασαν).
Υπάρχει θεραπεία για την τροφική αλλεργία;
Προληπτικά όχι. Η μόνη ‘’θεραπεία’’ που έχουμε σήμερα είναι η σχολαστική αποφυγή της συγκεκριμένης τροφής. Ο ασθενής θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός όταν τρώει τρόφιμα που δεν γνωρίζει ακριβώς το περιεχόμενο τους, ή όταν δεν γνωρίζει τις συνθήκες με τις οποίες φτιάχτηκαν. Υπενθυμίζουμε ότι η αντίδραση είναι ‘’ποιοτική’’ και όχι ‘’ποσοτική’’. Ακόμα και ίχνη της ένοχης τροφής μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή αντίδραση.
Επειδή μια τυχαία νέα προσβολή δεν μπορεί να αποκλειστεί, ο γιατρός θα πρέπει να δώσει λεπτομερείς γραπτές οδηγίες για τον τρόπο αντιμετώπισης της. Οι οδηγίες πρέπει να δίδονται όχι μόνο στους ίδιους τους ασθενείς αλλά και στα μέλη της οικογένειας τους και στους δασκάλους, αν το παιδί πηγαίνει στο σχολείο ή και την κατασκήνωση.
Οι ασθενείς με ιστορικό σοβαρής αναφυλακτικής προσβολής λόγω κατανάλωσης κάποιας τροφής θα πρέπει να έχουν πάντοτε μαζί τους κάποια φάρμακα για άμεση αντιμετώπιση.
Ετικέτες των τροφίμων: Ο αλλεργικός πρέπει να τις διαβάζει προσεκτικά και ο γιατρός του να τον εκπαιδεύσει ώστε να αναγνωρίζει και να κατανοεί το ακριβές περιεχόμενο. Δυστυχώς συχνά μια ένοχη ουσία θα διαφύγει της προσοχής διότι φέρεται με άλλο όνομα και δεν την αναγνωρίζει ο καταναλωτής.
Μπορεί ‘’να μου περάσει’’ η τροφική μου αλλεργία; Μερικές φορές στην πάροδο του χρόνου, κάποια άτομα χάνουν την ευαισθησία τους και μπορούν πάλι να καταναλώσουν την ‘’ένοχη’’ τροφή. Αυτό συμβαίνει συνήθως στα παιδιά και κυρίως αφορά το αυγό και το γάλα, σπανιότερα δε τα ψάρια, τα θαλασσινά και τους ξηρούς καρπούς.
Προσοχή : Ποτέ δεν πρέπει άτομο με ιστορικό τροφικής αλλεργίας να δοκιμάζει μόνο του για να μάθει εάν έχει ξεπεραστεί το πρόβλημα του. Πάντα να ακολουθεί τις οδηγίες του γιατρού και να μην αυτοσχεδιάζει.
Και ο θηλασμός;
Σε βρέφη υψηλού κινδύνου για εκδήλωση τροφικής αλλεργίας δίδονται οδηγίες στις μητέρες να μην καταναλώνουν συγκεκριμένα τρόφιμα που είναι ισχυρά αλλεργιογόνα στη διάρκεια του θηλασμού.
Καλό επίσης είναι να θηλάζουν τα μωρά τους. Διαφορετικά το βρέφος πρέπει να παίρνει ειδικά υπο-αλλεργιογόνα γάλατα και η σίτιση του με εισαγωγή πιο σύνθετων τροφών να γίνεται προσεκτικά, προοδευτικά και σε όσο δυνατόν μεγαλύτερη ηλικία.
Η τροφική αλλεργία είναι σημαντικό πρόβλημα και παρουσιάζει συνεχώς μεγαλύτερη επίπτωση, ιδίως στις αναπτυγμένες χώρες. Έχει επίδραση στην ποιότητα ζωής των πασχόντων από αυτή και περιορίζει και την κοινωνική τους ζωή.
Η συνεργασία με ειδικό γιατρό απαιτείται για κάθε περίπτωση και είναι χρήσιμη τόσο για τη σωστή διάγνωση όσο και τον πρέποντα χειρισμό.