Πολύ συχνά στις μέρες μας, διαβάζοντας για θέματα υγείας συναντάμε τις έννοιες ανοσία, ανοσολογικό ή ανοσοποιητικό σύστημα, επάρκεια ή ανεπάρκεια του που οδηγεί σε προβλήματα, και πολλά άλλα. Χρησιμοποιούμε επίσης αυτές τις έννοιες όταν αναφερόμαστε σε βιταμίνες, συμπληρώματα και βότανα και γενικότερα όταν μιλάμε για υγιεινό τρόπο ζωής και διατροφής.
Λέγοντας ανοσοποιητικό σύστημα αναφερόμαστε στο κομμάτι εκείνο του οργανισμού μας που είναι υπεύθυνο για την προστασία μας από απειλές που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον. Αποτελείται από διακριτά ανατομικά όργανα όπως ο σπλήνας και οι λεμφαδένες, αλλά περιλαμβάνει και κύτταρα εκ των οποίων άλλα βρίσκονται σκορπισμένα στους διάφορους ιστούς (μακροφάγα) και άλλα είναι κύτταρα του αίματος (*) και κυκλοφορούν μέσα στα αγγεία.
(*) τα πολυμορφοπύρηνα, τα λεμφοκύτταρα και τα μονοπύρηνα,
Ένα ολοκληρωμένο, αβλαβές και λειτουργικά σωστό ανοσοποιητικό σύστημα μας παρέχει προστασία που την ονομάζουμε ανοσία (Α στερητικό και νόσος). Είναι με άλλα λόγια ένας φύλακας άγγελος του οργανισμού μας.
Η Ανοσία μας διακρίνεται σε φυσική με την οποία ερχόμαστε στον κόσμο και την επίκτητη που αποκτούμε στην διάρκεια της ζωής μας.
Φυσική ανοσία
Αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας στην απειλή που θα υπάρξει. Πρόκειται για προστασία που προσφέρει το δέρμα εξωτερικά και οι βλεννογόνοι εσωτερικά, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν και παράγοντες που δρουν κατά των μικροβίων και υπάρχουν στις διάφορες εκκρίσεις (σάλιο, δάκρυα, οξύ στο στομάχι, ο ιδρώτας οι εκκρίσεις των αδένων που παράγουν σμήγμα)
Επιπλέον συμμετοχή έχουν η ιντερφερόνη και το ‘’σύστημα του συμπληρώματος’’, η κινητικότητα του πεπτικού σωλήνα ο οποίος περιστέλλεται και συνεχώς προωθεί και απομακρύνει και το κροσσωτό επιθήλιο (εσωτερική επένδυση) της αναπνευστικής οδού,
Υπάρχουν ακόμα και διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο και κύτταρα, όπως είναι τα φαγοκύτταρα (πολυμορφοπύρηνα, μονοπύρηνα), τα μακροφάγα των ιστών, και κύτταρα ‘’φονικά’’, που ανήκουν στο λεμφικό σύστημα και είναι προγραμματισμένα να αναγνωρίζουν μια παθολογική διαφοροποίηση της μεμβράνης άλλων κυττάρων και να τα οδηγούν σε απόπτωση (κυτταρικός θάνατος). Είναι γνωστά σαν NK cells ή natural killer cells.
Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των ερευνητών συγκέντρωσε και η φυσιολογική μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, που αποδείχτηκε ότι έχει σπουδαίο ρόλο στη φυσική ανοσία. Τα βακτήρια που αποτελούν την φυσιολογική αυτή χλωρίδα δεν είναι παθογόνα αλλά σαπρόφυτα που συμβιώνουν με τον άνθρωπο και εμποδίζουν τον αποικισμό παθογόνων μικροοργανισμών.
Κάποιες ουσίες όπως η τρανσφερρίνη και η λακτοφερρίνη τέλος, δηλαδή πρωτεΐνες του ορού με σιδηροδεσμευτικές ιδιότητες, παρακρατώντας τον σίδηρο που τα παθογόνα μικρόβια χρειάζονται για να αναπτυχθούν, τα εμποδίζουν συμμετέχοντας έτσι στην φυσική ανοσία.
Επίκτητη ανοσία
Έχει δικό της μηχανισμό αντίδρασης αλλά συνεργάζεται και με την φυσική ανοσία. Πρόκειται για εξειδικευμένη αντίδραση εναντίον συγκεκριμένων παθογόνων που ασκείται από τα Τ-λεμφοκύτταρα.
Κάποια (Τ-λεμφοκύτταρα) έχουν κυτταροτοξική δράση σε μικροβιακά κύτταρα, ή σε κύτταρα του οργανισμού που έχουν μολυνθεί από ιούς. Αυτό το λέμε κυτταρική ανοσία.
Επίσης τα Β-λεμφοκύτταρα εκκρίνουν αντισώματα (λέγονται και ανοσοσφαιρίνες) και αδρανοποιούν τον αντιγονικό παράγοντα ή διευκολύνουν την κάθαρσή του με τους μηχανισμούς της φυσικής ανοσίας (αυτή είναι η χυμική ανοσία).
Ο οργανισμός ευαισθητοποιείται στην πρώτη επαφή του με κάποιο αντιγόνο και παράγονται κύτταρα ανοσολογικής μνήμης (θυμούνται το ερέθισμα και την ουσία που το προκάλεσε). Σε επαφή του οργανισμού με το ίδιο αντιγόνο που θα συμβεί μελλοντικά, η απάντηση θα είναι ταχύτερη και επομένως αποτελεσματικότερη.
Εάν το ίδιο το άτομο παράγει τα αντισώματα ή τα ευαισθητοποιημένα λεμφοκύτταρα μιλάμε για ενεργητική ανοσία, ενώ αν του χορηγούνται έτοιμα αντισώματα ή λεμφοκύτταρα, που προέρχονται από ένα ήδη ευαισθητοποιημένο άτομο, μιλάμε για παθητική ανοσία.
Όταν η φυσική ή επίκτητη ανοσία δεν είναι επαρκής, έχουμε ανοσολογική έκπτωση (ανεπάρκεια), που σημαίνει μειωμένη αντίσταση και επιρρέπεια του οργανισμού στις λοιμώξεις.
Εάν η δραστηριοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι υπερβολική τότε έχουμε την εμφάνιση των αντιδράσεων υπερευαισθησίας (1*) και των αυτοάνοσων παθήσεων και νοσημάτων (2*).
(1*) αρκετά συχνά, οι ανοσολογικοί μηχανισμοί ενός οργανισμού αντί για προστασία, κάνουν βλάβη στους ιστούς. Μιλάμε τότε για αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Δεν εκδηλώνονται με την πρώτη επαφή του οργανισμού με το αντιγόνο, αλλά στις μετέπειτα επαφές. Ανάλογα με τον μηχανισμό που έχουν, διακρίνουμε πέντε τύπους αντιδράσεων. Στους τρεις πρώτους τύπους συμμετέχουν τα αντισώματα. Ο τέταρτος τύπος είναι αντίδραση κυτταρικής ανοσίας. Ο τελευταίος τύπος είναι πλέον πρόσφατος και λέγεται διεγερτικός.
(2*) Αυτοάνοσες παθήσεις, είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το ανοσοποιητικό μας σύστημα, αυτό δηλαδή που περιγράψαμε ως επιφορτισμένο με την υπεράσπιση του οργανισμού μας, επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Στις ημέρες μας είναι η κύρια αιτία των χρονίων παθήσεων και επηρεάζουν περισσότερους ανθρώπους από όσο οι καρδιακές παθήσεις ή ακόμα και ο καρκίνος.
