Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις που δρουν σε μικρές ποσότητες και είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και την κανονική λειτουργία του οργανισμού.
Χωρίς την παρουσία βιταμινών θα ήταν αδύνατες (ή θα επιβραδύνονταν σημαντικά) πολλές βιοχημικές αντιδράσεις του οργανισμού μας και δεν θα αφομοιώνονταν καλά οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα λίπη.
Πέρα από αυτό οι βιταμίνες είναι υπεύθυνες για την σύνθεση των ενζύμων και των ορμονών, την ενίσχυση του αμυντικού συστήματος, την ρύθμιση της ανάπτυξης και την σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος.
Αν ένας οργανισμός έχει έλλειψη σε κάποια ή κάποιες από τις ουσίες αυτές, θα αντιμετωπίσει πρόβλημα υγείας.
Ποιος είναι ο λόγος για αυτό;
Μερικές από αυτές τις σπουδαίες ουσίες, συντίθενται κατά ένα μέρος από τον οργανισμό. Άλλες δεν μπορούν να συντεθούν και για αυτό το λόγο πρέπει να λαμβάνονται με την τροφή. Γίνεται επομένως εύκολα κατανοητό γιατί μια σωστή δίαιτα χρειάζεται σε όλους και όταν αυτό για πολλούς και διάφορους λόγους δεν ισχύει, προκύπτει ποικιλία προβλημάτων υγείας.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι εκτός από την υποβιταμίνωση ή αβιταμίνωση, νόσος μπορεί να προκύψει και όταν υπέρ καταναλώνουμε βιταμίνες, κυρίως με χάπια, σιρόπια και άλλες μορφές διαφημιζόμενων συμπληρωμάτων διατροφής.
Η ημερήσια κάλυψη των αναγκών του υγιούς οργανισμού σε βιταμίνες θα καλυφθεί από μια ισορροπημένη δίαιτα. Με άλλα λόγια, οι ποιό ‘’φρέσκες’’ και φθηνές βιταμίνες, βρίσκονται στο μανάβικο, το κρεοπωλείο, το μπακάλικο, το φούρνο και τα τυροκομικά.
Πόσα είδη βιταμινών υπάρχουν;
Αυτή τη στιγμή γνωρίζουμε 16 βιταμίνες με διαφορετική χημική δομή και διαφορετική σημασία για τον οργανισμό.
Τις διακρίνουμε σε λιποδιαλυτές και υδατοδιαλυτές, ανάλογα αν διαλύονται στο λίπος ή το νερό.
Οι βιταμίνες A, D, E και K, είναι λιποδιαλυτές. Αποθηκεύονται επομένως στους ιστούς (ιδιαίτερα στο ήπαρ) και έτσι μια προσωρινή έλλειψη τους μπορεί να καλυφθεί από αυτά τα αποθέματα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τις υδατοδιαλυτές. Έτσι μια για οποιοδήποτε λόγο λαθεμένη ή φτωχή δίαιτα, θα προκαλέσει πρόβλημα.
Στην ανάρτηση αυτή θα ασχοληθούμε με την Βιταμίνη Β12 (ή κοβαλαμίνη) η οποία μετέχει στην αιμοποίηση. Σχηματίζει και ‘’φρεσκάρει’’ τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Συμβάλλει στον μεταβολισμό των πρωτεϊνών, του λίπους και των υδατανθράκων. Χρειάζεται για την παραγωγή DNA. Είναι αναγκαία για ένα υγιές νευρικό σύστημα, επιταχύνει την πέψη, βελτιώνει την ενεργητικότητα μας. Βελτιώνει επίσης την μνήμη και την ικανότητα συγκέντρωσης και υποστηρίζει την ισορροπία.
Η ημερήσια δόση της κοβαλαμίνης πρέπει να είναι από 2,5 έως 3 mg. Σε πολύ μεγάλες δόσεις είναι τοξική.
Που την βρίσκω;
Υπάρχει σε σημαντικές ποσότητες: Στο συκώτι, τα ψάρια, το κοτόπουλο και τα αυγά, το κόκκινο κρέας και τα γαλακτοκομικά είδη.
Όταν η Β12 ανεπαρκεί.
Επειδή είναι υδροδιαλυτή και ως εκ τούτου δεν αποθηκεύεται στους ιστούς και το λίπος, εύκολα θα προκύψει η ανεπάρκεια της, ειδικότερα σε άτομα μεγάλης ηλικίας*.
(*) στα άτομα μεγάλης ηλικίας είτε διότι δεν τρώνε σωστά είτε διότι για αυτοάνοση αιτία δεν παράγουν στο πεπτικό τους την πρέπουσα ποσότητα μιας πρωτεΐνης (ονομάζεται ενδογενής παράγων) που χρειάζεται για να δεσμευτεί και να απορροφηθεί η Β12.
Μεγαλύτερη πιθανότητα επίσης, έχουν όσοι ακολουθούν αυστηρές χορτοφαγικές δίαιτες. Αξίζει εδώ να πούμε πως τα αντιόξινα φάρμακα όταν τα παίρνουμε πολύ καιρό για το στομάχι αλλά και η μετφορμίνη που λαμβάνουν οι διαβητικοί, μπορεί να έχουν ανάλογο αποτέλεσμα.
Σπανιότερα, αίτιο ανεπάρκειας B12 είναι μια χειρουργική επέμβαση στην οποία έγινε αφαίρεση ενός τμήματος λεπτού εντέρου αναγκαίου για την απορρόφηση της.
Ύπουλη εγκατάσταση
Η ανεπάρκεια Β12 δεν εγκαθίσταται από τη μια στιγμή στην άλλη αλλά με το πέρασμα του χρόνου. Επομένως η οποιαδήποτε συμπτωματολογία θα προκύψει μπορεί να διαφεύγει της προσοχής του ασθενούς έως ότου γίνει έντονη. Η πρώιμη και έγκαιρη διάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη ακόμα και για έμπειρους γιατρούς.
Επιπλέον, η χαμηλή Β12 ρίχνει και τα επίπεδα του φυλλικού οξέος. Έτσι η ανίχνευση χαμηλών τιμών φυλλικού και η ρύθμιση του, καθυστερούν την ανάδειξη του προβλήματος με την Β12.
Πως το υποψιάζομαι;
Χλομό δέρμα. Σε προχωρημένες περιπτώσεις με ικτερική χροιά
Το λευκό του ματιού έχει ελαφρώς κίτρινο χρώμα (ικτερική χροιά)
Αιτία είναι 1) η χαμηλή τιμή του αιματοκρίτη (Ht) λόγω προβλημάτων της παραγωγής ερυθρών αιμοσφαιρίων και 2) η αυξημένη τιμή της χολερυθρίνης* .
Τα προβλήματα σχετίζονται με την αδυναμία παραγωγής του DNA τους. Έτσι γίνονται μεγάλα σε μέγεθος και δυσκολεύονται να βγουν από τον μυελό στην κυκλοφορία, ενώ είναι και εύθραυστα.
Λόγω του μεγάλου μεγέθους των ερυθρών στην έλλειψη Β12, λέμε την προκύπτουσα αναιμία μεγαλοβλαστική.
(*) χολερυθρίνη είναι μια χρωστική που παράγεται όταν γέρικα (ή εύθραυστα) ερυθρά καταστρέφονται στο ήπαρ.
ως αποτέλεσμα
Όσοι έχουν ανεπάρκεια Β12, παραπονούνται για αδυναμία και εύκολη κόπωση. Ο λόγος είναι πως μια και αναιμία σημαίνει χαμηλός Ht (δηλαδή λιγότερα ερυθρά), το οξυγόνο που φτάνει στους ιστούς είναι μειωμένο.
Βελόνες και καρφίτσες
Επειδή η Β12 είναι αναγκαία στην παραγωγή μυελίνης (*), η χρονίζουσα ανεπάρκεια της έχει σαν αποτέλεσμα βλάβη στα νεύρα. Τότε έχουμε ‘’τσιμπήματα’’ στα χέρια και τα πόδια (ονομάζονται παραισθησίες). Εντούτοις, επειδή το σύμπτωμα αυτό έχει και διάφορα άλλα αίτια, χωρίς δηλαδή να υπάρχει έκπτωση της Β12, δεν πρέπει να θεωρείται καθοριστικό.
Αυτό ας λάβουν υπόψη όσοι σπεύδουν να αγοράσουν συμπληρώματα βιταμίνης έχοντας επίσης κατά νου ότι μεγάλες δόσεις μπορεί να κάνουν ζημιά.
(*) Η μυελίνη είναι το ‘’περιτύλιγμα’’ που μονώνει και προστατεύει τα νεύρα.
Ισορροπία και εναρμονισμένες κινήσεις
Αυτό που θα συμβεί στο νευρικό ιστό αν η ανεπάρκεια Β12 παραταθεί επηρεάζει την ομαλή και εναρμονισμένη κινητικότητα αλλά και την ισορροπία μας. Το αποτέλεσμα μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε πτώσεις.
Είναι αναγκαίο σε άτομα τρίτης ηλικίας να το έχουμε κατά νου διότι είναι αναστρέψιμο πρόβλημα και βελτιώνεται με την χορήγηση της βιταμίνης. Φυσικά, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το θέμα ‘’ενδογενής παράγων’’ ώστε αν το υποψιαζόμαστε να δώσουμε ενέσιμη την βιταμίνη στον πάσχοντα.
Άφθες – έλκη και γλωσσίτιδα
Κόκκινη, επώδυνη και οιδηματώδης (πρησμένη) γλώσσα, είναι χαρακτηριστική στην σοβαρή ανεπάρκεια της Β12 και σημαίνει φλεγμονή.
Μπορεί επίσης η εικόνα της γλώσσας να είναι λεία διότι τα εξογκώματα των γευστικών καλύκων τεντώνονται και ‘’εξαφανίζονται’’ σχεδόν.
Δεν είναι σπάνια τα στοματικά έλκη, καθώς επίσης και η αίσθηση καψίματος ή τσιμπημάτων και μουδιάσματος στη γλώσσα και το στόμα .
Δύσπνοια και ‘’θολούρα’’
Όπως ήδη είπαμε ανεπάρκεια Β12 σημαίνει αναιμία, επομένως λιγότερα ερυθρά και φυσικά λιγότερο οξυγόνο*.
(*) Αν και τα δυο αυτά συμπτώματα μπορούν να έχουν πολλές και ίσως σοβαρές αιτίες, μπορεί να σχετίζονται με την Β12 μιας και λίγα ερυθρά σημαίνει λίγοι ‘’αχθοφόροι’’ που θα κουβαλήσουν οξυγόνο στους ιστούς. Τα συμπτώματα αυτά βεβαίως δεν πρέπει να αξιολογηθούν μεμονωμένα και χωρίς να ενταχθούν στο γενικότερο πλαίσιο αφού μπορεί να σημαίνουν κάτι άλλο.
‘’δεν βλέπω καλά τελευταία’’
Οι διαταραχές της όρασης είναι αναμενόμενο αποτέλεσμα στην ανεπάρκεια Β12 αφού το οπτικό νεύρο θα υποστεί και αυτό τις συνέπειες που προείπαμε. Η οπτική νευροπάθεια μπορεί να κάνει σοβαρή ζημιά (σπανίως), αλλά η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της μπορεί να λύσει το πρόβλημα.
‘’Ξεχνάω και έχω τις κακές μου’’
Άτομα με ανεπάρκεια της Β12 έχουν συχνά αλλαγές στη διάθεση. Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης έχουν συνδεθεί με την κατάθλιψη αλλά και την άνοια.
Η πιθανή ερμηνεία για αυτό είναι η επίδραση της ομοκυστείνης. Όταν έχουμε χαμηλά επίπεδα Β12 ανεβαίνουν τα επίπεδα της ομοκυστείνης. Αυτό ίσως ευθύνεται για την διαταραχή μετάδοσης σημάτων στον εγκεφαλικό ιστό, με κατάληξη την κατάθλιψη και την άνοια.
Χορήγηση Β12 σε τέτοια άτομα μπορεί να αποβεί ωφέλιμη διορθώνοντας τα συμπτώματα.
Φυσικά αυτό δεν αφορά κάθε έναν με τέτοια συμπτώματα αφού οι αιτίες μπορεί να είναι πολλές ακόμα. Επομένως η εξαγωγή συμπερασμάτων δεν πρέπει να είναι βιαστική και η διάγνωση να αφήνεται στα χέρια των ειδικών.
”Δεν κάναμε παιδί ακόμα”
Όπως προκύπτει από μελέτες, η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε παροδική στειρότητα (αδυναμία σύλληψης). Αυτό μπορεί να αφορά και τον άνδρα και την γυναίκα και συνήθως βελτιώνεται με την κατάλληλη θεραπεία.
Θυρεοειδής και Β12
Από αρκετές μελέτες προκύπτει ότι υπάρχει υψηλή συχνότητα (περίπου 40%) έλλειψης Β12 σε ασθενείς με υποθυρεοειδισμό. Ως εκ τούτου έλεγχος για τα επίπεδα βιταμίνης Β12 θα πρέπει να πραγματοποιείται σε όλους τους ασθενείς με υποθυρεοειδισμό, ανεξαρτήτως της κατάστασης των θυρεοειδικών αντισωμάτων.
Όταν υφίσταται, η χορήγηση της Β12 οδηγεί σε βελτίωση των συμπτωμάτων.